บทกวี "อีศาน" เป็นบทกวีที่โดดเด่นของนายผี...อัศนี พลจันทร บรรพอัยการผู้ยึดมั่นในหลักนิติธรรม ลงตีพิมพ์ในคอลัมน์ อักษราวลี น.ส.พ.สยามสมัยรายสัปดาห์ ฉบับวันที่ 3 เม.ย.2495 ที่กล่าวขวัญกันมาก
จิตร ภูมิศักดิ์ ในนามปากกา "สมชาย ปรีชาเจริญ" ได้เขียนบทวิจารณ์ลงในคอลัมน์ชีวิตและศิลปะใน น.ส.พ.สารเสรี เมื่อ 5-6 ปีต่อมาว่า บนหน้าหนึ่งของประวัติวรรณคดีไทยอันจักเขียนขึ้นโดยปราชญ์แห่งประชาชนในอนาคตจักต้องจารึกไว้อย่างภาคภูมิและทระนงว่า ในวันที่ 3 เม.ย.2495 เพชรน้ำเอกของวรรณคดีประเภทกลอนของประชาชน ได้ปรากฏออกสู่สายตามวลชน เพชรน้ำเอกชิ้นนั้นก็คือ บทกลอน "อีศาน" อันเลื่องลือกำจรนามของ "มหากวีแห่งประชาชน" ผู้ใช้นามว่า "นายผี"
ในฟ้าบ่มีน้ำ ในดินซ้ำมีแต่ทราย
น้ำตาที่ตกราย ก็รีบซาบบ่รอซึม
แดดเปรี้ยงปานหัวแตก แผ่นดินแยกอยู่ทึบทึม
แผ่นอกที่ครางครึม ขยับแยกอยู่ตาปี
มหาห้วยคือหนองหาน ลำมูลผ่านเหมือนลำผี
ย้อมชีพ คือ ลำชี อันชำแรกอยู่รีรอ
แลไปสดุ้งปราณ โอ้อีศาน, ฉนี้หนอ--
คิดไปในใจคอ บ่ค่อยดีนี้ดังฤา?
พี่น้องผู้น่ารัก น้ำใจจักไฉนหือ?
ยืนนิ่งบ่ติงคือ จะใคร่ได้อันใดมา?
เขาหาว่าโง่เง่า แต่เพื่อนเฮานี่แหละหนา
รักเจ้าบ่จางฮา แลเหตุใดมาดูแคลน--
เขาซื่อสิว่าเซ่อ ผู้ใดเน้อนะดีแสน
ฉลาดทานเทียมผู้แทน ก็เห็นท่าที่กล้าโกง
กดขี่บีฑาเฮา ใครนะเจ้า จงเปิดโปง
เที่ยววิ่งอยู่โทงโทง เทียวมาแทะให้ทรมาน
รื้อคิดยิ่งรื้อแค้น ละม้ายแม้นห่าสังหาร
เสียตนสิทนทาน ก็บ่ได้สดวกดาย
ในฟ้าบ่มีน้ำ ในดินซ้ำมีแต่ทราย
น้ำตาที่ตกราย คือเลือดหลั่ง! ลงโลมดิน
สองมือเอามีแฮง เสียงเฮาแย้งมีคนยิน
สงสารอีศานสิ้น อย่าซุด, สู้ด้วยสองแขน!
พายุยิ่งพัดอื้อ ราวป่าหรือราบทั้งแดน
อีศานนับแสนแสน สิจะพ่ายผู้ใดเหนอ?
พี่น้องผู้น่ารัก น้ำใจจักไฉนหือ?
ยืนนิ่งบ่ติงคือ จะใคร่ได้อันใดมา?
เขาหาว่าโง่เง่า แต่เพื่อนเฮานี่แหละหนา
รักเจ้าบ่จางฮา แลเหตุใดมาดูแคลน--
เขาซื่อสิว่าเซ่อ ผู้ใดเน้อนะดีแสน
ฉลาดทานเทียมผู้แทน ก็เห็นท่าที่กล้าโกง
กดขี่บีฑาเฮา ใครนะเจ้า จงเปิดโปง
เที่ยววิ่งอยู่โทงโทง เทียวมาแทะให้ทรมาน
รื้อคิดยิ่งรื้อแค้น ละม้ายแม้นห่าสังหาร
เสียตนสิทนทาน ก็บ่ได้สดวกดาย
ในฟ้าบ่มีน้ำ ในดินซ้ำมีแต่ทราย
น้ำตาที่ตกราย คือเลือดหลั่ง! ลงโลมดิน
สองมือเอามีแฮง เสียงเฮาแย้งมีคนยิน
สงสารอีศานสิ้น อย่าซุด, สู้ด้วยสองแขน!
พายุยิ่งพัดอื้อ ราวป่าหรือราบทั้งแดน
อีศานนับแสนแสน สิจะพ่ายผู้ใดเหนอ?
****************************
ที่มา : ยืนหยัด ใจสมุทร. (2556). อัศนี พลจันทร บรรพอัยการผู้ยึดมั่นในหลักนิติธรรม. กรุงเทพฯ : มูลนิธิอัศนี พลจันทร.
